Ao reunirnos cabo da tumba de Cunqueiro un ano máis, o primeiro que cómpre é que nos congratulemos por sermos quen de manter esta cita para honrar a memoria dun dos nosos desde hai xa 15 anos. Congratularnos e comprometernos para que o que comezou entón continúe, pois cada ano que pasa a figura e a obra de Cunqueiro fanse máis visibles para o mundo e, por tanto, ao tempo que ambos acrecentan o seu prestixio, dan lustre e esplendor a todo o que leve canda ambos nomes o de Cunqueiro e o de Mondoñedo.
Cúmprense 34 anos da desaparición física do home e pouco máis de 103 do seu nacemento. Entremedias quedan 69 anos de vida que nos deixan unha herdanza literaria excelente, de calidade indiscutible. Sen embargo, aínda pesan prexuízos á hora das lecturas, aínda non é a obra de Cunqueiro todo o popular que pode e debe ser.
E non é doado loitar contra esas prevencións, prescindir ou superar esa pátina superficial que teoricamente dificulta a interpretación dos seus textos. Non chega con rebater eses pareceres, nin con negalos ou contradicilos sen máis. Ás veces hai que tirar do enxeño didáctico pero outras moitas, as máis, abondaría con ler atentamente o que el mesmo escribiu.
Cando Cunqueiro andaba entre os 23 e os 24 anos publicou entre os meses de maio e xuño de 1935 unha serie de artigos no xornal en “El Pueblo Gallego” con motivo do III Salón Galego da Arte.
Na primeira entrega escribe un texto titulado “Tres fábulas o pequeñas historias”, no que Cunqueiro fala da esencia das cousas que nos foron dadas, e pon de exemplo o canto dos galos. Cunqueiro prepara así aos lectores, aos que nos artigos sucesivos vai narrar as súas impresións sobre a obra dos principais artistas galegos da época (Colmeiro, Laxeiro, Maside, Souto …) contándolles unha fábula con tres casuísticas e desenlaces diferentes que, dalgunha maneira, se poderían aplicar cando nos enfrontamos coa lectura da súa obra.
Conta alí que unha vez o deus Dioniso repartiu unha mazá entre tres homes. A tal fin entraron nun cuarto escuro que o deus iluminou con xogos de luz, e díxolles:
—Teño unha mazá, a derradeira das mazás que hai no mundo pois secaron os pomares. Conserveina doce e fresca en palla morna, e dóuvola para que a repartades.
Ante a marabilla breve do milagre —é esencial ao milagre a brevidade, apunta Cunqueiro—os homes primeiro calaron, pero despois dixeron:
—Eu quero a cor—dixo un.
—Eu quero o sabor —dixo outro.
—Eu quero o olor —dixo o terceiro.
Repartida así a mazá os tres homes marcharon e Dioniso apagou a luz.
O primeiro daqueles homes, o que escollera a cor da mazá e que vivía nunha opulenta casa, encargou unha mazá de barro e recubriuna coa cor que lle regalara o deus.
Satisfeito, chamou aos seus amigos, que eran banqueiros, coengos, notarios, enxeñeiros, ministros, bispos … ensinoulles a mazá e todos admiraron ao propietario, pois o seu amigo era o único dono da única mazá que había no mundo.
A nova saíu nos xornais e nas revistas, un profesor escribiu un tratado sobre aquela mazá e ata se fundou unha “Academia de estudos sobre a Mazá”.
O home aquel estaba tan satisfeito. Comezou a levarse ben coa muller a e ata tiveron un fillo naquela casa magnífica.
O segundo home, o que escolleu o sabor, chegou á súa casa e preparou unha froita calquera co sabor transparente, amplo e cristal, da mazá.
Logo chamou aos seus amigos artesáns, ferreiros, carpinteiros, xastres, canteiros … e facéndolles cerrar os ollos deulles a comer daquela froita preparada co sabor da mazá.
Quedaron tan contentos que abrazaron a aquel seu amigo que, tendo unha soa mazá, a única que había sobre a terra, era quen de repartila con eles. E como se fose o segredo máis prezado de cada un daqueles oficios, nunca revelaron a ninguén aquela receita.
O home que escolleu o olor da mazá non tiña casa, e como tiña medo a que lle roubasen aquel tesouro, andou vagabundo por bosques e montañas.
Pero un día adormeceu á beira dun río, e ao amencer, o río gozou tanto daquel olor que se converteu nun ancho e profundo mar. Outro día tropezou cun pintor, tamén pobre, que pintaba chuvias e outras incoherencias.
E o home que escollera o olor da mazá, por quitarse de traballos e desvelos, regaloulle aquel olor ao pintor pobre que desde aquel mesmo día comezou a pintar cadros que gustaban moito aos nenos.
Pois digo eu, para rematar, que debemos ser quen de extraer a esencia (color, sabor e olor) da mazá literaria de Cunqueiro.
No nos interesan os soberbios, os que queren en exclusiva para si e para os da súa elite o color ou aparencia da obra de Cunqueiro. Non é, non pode ser un produto reservado a coleccionistas. Tampouco nos convén que o seu sabor sexa só decantado e saboreado só por profesionais e especialistas.
O que realmente nos interesa, e temos que intentar conseguilo, é que o olor que desprende a mazá literaria de Cunqueiro se expanda por todas partes, que sexa percibido fresco e doce para que lles guste moito, como os cadros do pintor, a pícaros e grandes.
Na mesma proporción en que medre o coñecemento da obra de Cunqueiro, medrará Mondoñedo, e, como onda expansiva imparable, chegarán esas medras á Mariña toda.
Cunqueiro e Mondoñedo son dous nomes que xa non se poden disociar para o resto do futuro. A sorte dun será sorte do outro. Aos mindonienses de nación e de corazón convennos que así sexa.
Pasaron 34 anos da morte de Cunqueiro; ou sexa, quedan só 966 primaveras para que se cumpra o desexo expresado no seu epitafio: Eiqui xaz alguén, que coa súa obra fixo que Galicia durase mil primaveras máis.
Procuremos non defraudalo!
©Antonio Reigosa
Mondoñedo, 26 de febreiro de 2015