Suso de Bernabel, poeta popular
Bernabel

Bernabel

Jesús Docampo naceu no concello de Lourenzá o 17 de decembro de 1926; cumpriría estes días 90 anos. Des que casou con Luz Pardo Espín pasou residir ao lugar de Lamelas, en Vilamor (Mondoñedo). Aquí tivo dous fillos, J. Luis e Andrés,  e nesta parroquia morreu e está soterrado desde o  23 de xaneiro de 2009.

‘Suso de Bernabel’, ‘Xesús de Bernabel’ ou simplemente ‘Bernabel’ foi labrego e avicultor, e esporadicamente, cesteiro e habilidoso construtor de maquetas, capaz de reproducir a escala desde aparellos ata construcións propias do rural da súa aldea.

Pero no que máis destacou, segundo me contan Pepe de Noriega e Xulio do Canelo, polo que era recoñecido na comarca, foi por ser un poeta popular, versificador do acontecer veciñal, áxil mestre, como pasa cos cafés solubles instantáneos, compoñedor de rimas a petición da concorrencia.

Fisicamente ben parecido, ocorrente, gran comunicador, persuasivo, imaxinativo, xeneroso, amigo da leria, mestre no enredar, chegando a simular, por exemplo,  que sabía interpretar as cartas da baralla con criterio de experto cartomántico aínda que só fose a beneficio da súa desbordante capacidade para enxeñar sucedidos. Cóntase, e vén moi a propósito para ilustrar este punto, que unha vez convenceu a un veciño de Masma para que marchase choiar a Madrid. O contrato era de primeira e o traballo non era perigoso pero si estraño: encher sacos de fume. O home acabou por non se ir, non porque non lle apetecese aproveitar a ocasión senón porque a familia se opuxo rotundamente a que emigrase.

Tamén foi un curtido cultivador da arte da preguiza. Os que mellor o coñeceron din que era mestre da retranca, irónico ou satírico segundo as circunstancias. Naqueles tempos nos que unha venteada ou un temporal deixaban as aldeas sen luz por varios días, á pregunta de se tiña ou non tiña luz, respondía invariablemente: Eu sempre teño luz (en alusión ao nome da súa esposa). Algún dos seus poemas, por retratar defectos ou malas prácticas da veciñanza, causáronlle unha cativa nómina de aborrecidos.

Se puidésemos xuntar os versos que se conservan del, os que se poidan aínda recuperar a través da memoria de quen os lembra e os xa definitivamente esquecidos sumarían moitas ducias de poemas que el foi en vida recitando polas tabernas e nos distintos actos sociais nos que participou, tanto na Lourenzá natal como nas parroquias mindonienses que máis frecuentaba, desde Vilamor ou  Masma ata a propia urbe mindoniense.

No seu repertorio temático aparecen os asuntos máis cotiás dos que afectan a unha comunidade parroquial do rural. A traída de augas, a recollida do leite,  un reparto dun burro e outros testamentos populares, multas de tráfico, de tabernas e taberneiros, de troiteiros e cazadores, asuntos de matrimonios, de amores e desamores, de mozos e mozas,  de festas e rifas entre veciños, con versos sempre adobados co seu humor particular. Nomes e alcumes reais, recoñecibles polos veciños, lugares e casas que aínda fan lume hoxe en día, situacións da vida e da imaxinativa, que de todo hai.

Nada escapou á inventiva deste home que deixou ideados e recitados moitos versos que son a crónica rimada do seu tempo vivencial, versos que se irán esquecendo aos poucos se non o remediamos con urxencia.

©Antonio Reigosa

 CARA DEIXADA

Este caso que vos conto

pasoulle a Cara Deixada,

prá pasar o Conde Santo

levou ó macho unha cabra.

Era cabra de verdá,

basta que veu importada,

nunha xaula de barrotes

dende os montes de Labrada.

Ten Manolo un galiñeiro

que parece un edificio,

foi onde esperou á cabra

o día do gran xuício.

Ó verse alí presa

sen poder carqueixar,

buscou dende o cautiverio

a forma de se fugar.

O venres vintecinco

a Félix van avisar,

que afiara a ferramenta

prá ila sacrificar.

Coa ferramenta a punto

chega Félix de Xamón,

Manolo tróugolle a cabra

prendida cun cordón.

Pégalle un tirón forte

e Manolo descoidado,

deixo co cordón na mau

e vaise enseñando o rabo.

Escomeza a berrar Manolo

cousa que sabe facer,

chamando polos veciños

que lla axuden a coller.

Dúas ducias de persoas

no momento alí chegaron,

e a cabra fuxitiva

contra o río acurralaron.

Con riesgo da súa vida

a cabra tirouse ó río,

e cruzou prá Villapol

burlando aquel desafío.

Pro o intrépido Manolo

decidido cen por cen,

o ver que se iba a cabra

cruzou o río el tamén.

O barrio de Villapol

cruzaron nunha galopada,

il botando xuramentos

non perdía de vista a cabra.

Pasando pola Cazolga

foi a Mina e o Vilar,

e nos montes de Pousada

foi onde a deixou quedar.

Alí se acabou o día

e dixo o home moi cansado:

prá seguir tanto a unha chiva

fai falla tar adestrado.

Ó outro día colle o can e a carabina

e dúas caixas de cartuchos

que lle deixou seu padriño

cando marchou prá Argentina.

Nada máis chegar o monte

viu a cabra deitada,

da carreira que levou

parecía estar cansada.

Manolo ó vela deitada

como é bo cazador,

foi por detrás do silveiro

prá asegurar o tiro mellor.

A dous metros de distancia

chega con moito coidado,

céiballe o primeiro tiro

salíulle moi desviado.

Ó sentir o fogonazo

érguese a cabra asustada,

quedándose un pedazo

mirando prá Cara Deixada.

El ó vela tan queda

rápido igual que o vento,

meteulle outro cartucho

disparoulle os dous a un tempo.

E así botou o día

de tirada en tirada,

gastou cincuenta cartuchos

sen poder matar a cabra.

Despois de tanto disparo

foi cando il se deu cuenta,

esto é culpa dos cartuchos

que son do ano cuarenta.

Tamén se deu cuenta a cabra

que non debía de andar por fóra,

e pedíu asilo político

na casa de Eloi de Cora.

Así foi indo Cara Deixada

sufrindo e pasando tanto,

que ata pasou sen cabra

os días do Conde Santo.

Fonte: Pepe de Noriega, a través do seu blog “Os de Noriega”, e información oral de Xulio do Canelo.

Artigo publicado en “El Progreso” (A Mariña) o 14 de decembro de 2016.