Ata que comecei as aulas no instituto San Rosendo de Mondoñedo polo outono de 1970 apenas saín de Zoñán, a miña aldea, agás algunha vez, poucas, para ir a algunha das festas das parroquias de arredor, ou ás San Lucas, ao médico ou para cruzar as vellas rúas cara Lindín entre os Remedios e Os Muíños para visitar ou pasar uns días cos meus avós paternos.

Todo o meu mundo dos primeiros anos de vida desenvolveuse entre as vinte casas habitadas e os lugares que ocupaban: A Picheira, Os Pardos, Camichao, Porta de Cao, Rego de Zoñán, O Campo, A Retravesa, Modeiras e Barosas. Quedaban para alimentar o baleiro as que aínda resistían xa deshabitadas en Rego de Malle ou na Grota. O resto do mundo era monte, ermo ou misterio. A escola, os xogos, as festas e os traballos da volta completa de cada ano, gobernados pola sucesión das estacións e o protocolo obrigado que ordena o refraneiro.

Cada veciño ou veciña, daquela éramos arredor de cen, tiña un nome ou un alcume que coñecíamos pero os apelidos só os aprendiamos na escola cando a mestra nos revelaba eses segredos ao ler a listaxe do alumnado. Unha escola mixta. unitaria, na que conviviamos en razoable harmonía máis de 20 mozos e mozas entre os catro e os quince ou máis anos.

Campá da capela da Nosa Señora do Camiño (Zoñán)

Van e veñen recorrentes á miña memoria os días de Antroido, os foleóns do San Xoán e San Pedro ou o día da Nosa Señora pero tamén, polo que tiñan ao mesmo tempo de duros e divertidos os días de sega, das mallas ou dos traballos colectivos como as matanzas, a bota ou sacha das patacas ou do maíz, a recollida da herba seca, outonar o trigo ou alindar o gando. Foi así como aprendín saberes que agora xa esquecín como ler o tempo nas nubes ou nos ventos, ou os nomes das chuvias segundo de que lado viñesen. Asistín como espectador e incluso axudei a castrar cabalos e cans, ao parto das vacas ou das ovellas, a temperar un muíño, a galgar un carro, a labrar e aterrar, a entrecoller e estercar, a demoucar e enxertar, a rozar ou medar. E tamén, cando era o caso, a velar un cadáver. Nada do que aquel entorno precisaba para domesticalo nos era alleo aos que amencíamos á vida naquel medio amado pero tamén agre e indómito.

Esvaecéronse como fume en vendaval algunhas imaxes da xeografía imaxinaria que a nós entón, estimulados pola forma de contalo da xente máis vella, nos parecían posibles. A Fonte de Cristal, a Pena que Fala, as nebras que eran encantos roldando a Fonte da Niveira, a pena equilibrista chamada Morcán ou a lastra de ouro da Croa da que falaba o meu avó. E os mouros cos seus cabalos rinchadores trotando por debaixo do castro, esgarecendo de sede camiño da fonte de San Cristovo.

Aquel meu mundo da primeira infancia vai quedando afastado, pequeniño como un bailarete de carballo ou a luciña que anuncia na noite dos tempos a visita dunha ánima perdida. Os que agora residen alí habitualmente non chegan a dez, e a maioría abeiran os noventa anos. Aínda que xa non o habite, aquel foi, é e sempre será o meu mundo mentres en min aniñe a feliz memoria dun tempo no que descubrín o meu pequeno lugar no mundo.

© Antonio Reigosa

Serie: “Andel de Marabillas”, El Progreso, 20 de decembro de 2021.