En Mondoñedo temos un río que non se ve. En tempos lambíalle os pés á muralla que cerraba a cidade polo sur, despois de choutar alegre por unha canle empenada desde as fontes que lle dan vida, a do Espiño e a dos Pedregás, entre outras. A seguir, logo de atender muíños e lavadoiros, cruzaba o barrio que leva o seu nome, entrando así triunfal na trama urbana. Despois, máis calmado, paseaba maxestoso entre a Fonte Vella e a antiga Porta da Vila, por cabo do pazo bispal e do Seminario, para ir morrer no río que noutrora se chamou Brea e agora Valiñadares, a carón do antigo macelo.
O Río de Sisto aínda existe pero non se ve. Non sabemos que pecados cometeu (agás a gran riada de 1776 que deixou 6 mortos) para que fose condenado a ter que andar calado coa madre encanada, camuflada so os empedrados das rúas. Unha ventá enreixada, unha soa, como nos cárceres máis tétricos, permite que entre a luz do sol nun breve tramo do seu leito.
Esta oportunidade que ten o noso río para respirar está na praciña da Fonte Vella de Álvaro Cunqueiro. De cando en cando pode verse neste respiradoiro o morro dun crocodilo de cor verde, que aínda que un se decata en seguida de que é de natureza plástica, a visión impresiona e fai pensar en Nova Iorque, e nos parentes brancos do noso monstro que, como é ben sabido, infestan e tinguen de suspense a visita aos sumidoiros da gran cidade norteamericana.
O Río de Sisto, penso eu, debe ter xenio e certa dignidade, e fai ver desta maneira a súa queixa por térmolo en alxube , ao tempo que o turista agradece a broma e os nativos temos outro motivo para presumir de Mondoñedo.
Mais non sempre foi así de cativeiro nin tan desprezado o Sisto. Un mindoniense tan ilustre como Antonio María de Castro y Neira, figura moi notable da chamada Escola de Cantores Mindonienses do Nadal, dedicoulle uns versos no “Memorial literario instructivo y curioso de la corte de Madrid” do ano 1794.
A ocasión, unha oda en eloxio de don Andrés Gacio, novo catedrático de Sagrada Teoloxía no Seminario Real, Conciliar de Mondoñedo. Di o vate “Del Sisto, humilde en la risueña orilla”, xa daquela apenas se distinguía dun arroio, que fora celebrado antigamente polos xeógrafos como un río caudaloso. Para, uns versos más adiante, engadir: “Y cede al Sisto el Tíber en memoria /en densas lobregueces abismada / baxo el yugo fatal de la ignorancia”.
Despois de ler os versos do poeta, un é propenso a pensar que co tempo todo empequenece ata que, se non se remedia, se esquece e desaparece da memoria irremediablemente. Así lle podería suceder ao humilde e minúsculo Regato do Cepelo se non o salvase do esquecemento Manuel María.
Se de certo hai unha lei non escrita que goberna a desmemoria, non a contradigamos, pero sería imperdoable que antes non resolvésemos en comunidade mindoniense, en parladoiro informal ou en congreso se for preciso, se o nome do noso río procede dun Sixto, personaxe seguramente ilustre e xa esquecido, de “Sisto”, lugar para facer una parada no camiño, ou de “xisto ”, nome da rocha laminada que tanto abunda na nosa contorna, e que tamén chamamos lousa.
©Antonio Reigosa