Na memoria de Jaime Cabot Bujosa (Mallorca, 24. 7.1913 – Mondoñedo, 5-7.2005)
Desde o lado noreste da Praza Jaime Cabot vese case todo Mondoñedo. No outeiriño onde se atopa asentou no século XVIII o convento do Rosal, sempre coñecido como de Alcántara por seren os franciscanos descalzos que o rexentaron discípulos da orde fundada por San Pedro de Alcántara. Coa desamortización de Mendizábal os frades retiráronse e despois foi escola, cuartel, teatro e tamén sede do concello.
Agora o antigo convento está ocupado polos xulgados e polo Albergue de Peregrinos. A antiga igrexa conventual é un Centro Cultural onde se visitan de vez o Centro de Interpretación do Camiño Norte e unha exposición que reivindica a memoria dos nomes máis ilustres que lle deu Mondoñedo á literatura e á música galegas e universais: Cunqueiro, Noriega, Leiras, Veiga, Pacheco … A carón construíuse hai poucos anos o Auditorio Pascual Veiga e a Escola de Música Manuel Bermúdez “O Pallarego”. Mantendo a función relixiosa dos vellos tempos, a obra é de 1731, só queda, encaixada entre os muros duns e doutros edificios, a capela da Venerable Orde Terceira (VOT). E debaixo das baldosas da praza, para que ningún espazo quedase ocioso, fíxose un aparcadoiro para coches.
Desde o lado noreste da Praza Jaime Cabot, insisto, vese case todo Mondoñedo: as torres da catedral, o impoñente edificio do Seminario, a Fonte Vella, a igrexa de Santiago, a Nova, e ata os lousados das casas onde naceron e as rúas que pisaron Cunqueiro, Noriega, Leiras, Veiga e Pacheco; ao fondo, se non o impide a néboa, vixía o xigante Padornelo, garda do rabaño pétreo auxiliado por outro monstro, o viaduto da A8 que chouta por riba de Lindín.
Faladoiro nocturno
Outro dato, este comprobado, é que dentro do Centro Cultural hai faladoiro todas as noites. A idea foi de Pacheco que é o máis antigo dos espíritos que alí moran. Os temas que tocan son do máis variado, desde música, literatura e outras cousiñas de variados tempos que uns e outros viviron aínda que sempre acaba sendo Cunqueiro o que conquista os oídos dos demais narrando historias sorprendentes. Cando o tema ten que ver coas crenzas relixiosas sempre hai disputa, sen chegar nunca ás mans polo menos ata o de agora, entre Noriega e Leiras. Mentres o mestre defende con vehemencia a honradez incuestionable da inmensa maioría do clero, o médico recita aqueles versos que compuxera hai moitos anos: Agora que estás de cura / has ter ben que dar ao dente / soio che falta cozarte / co lombo contra as paredes.
Noriega alporízase ata o punto de que se lle acende unha luz intermitente no ollo dereito.
Ás veces é Veiga o que pon punto final ao capítulo das rifas tocando algo nun órgano desafinado que alí quedou; outras veces é Cunqueiro recontando ao seu xeito as Epístolas Familiares de Frei Antonio de Guevara. A noite véncese e o amencer trae o silencio pois son os vivos os que latrican mentres o sol administra.
Chega a hora de luscofusco e Xoán Ramón pecha a porta do Centro Cultural. É entón cando se ve pasear pola praza a figura lixeiramente curvada, de aspecto fráxil como era en vida, de don Jaime Cabot. Sempre repite o mesmo itinerario, cruzando a praza de lado e lado varias veces. De cando e cando párase a contemplar as marabillas que se lle ofrecen á vista ata que, indefectiblemente, se decide a achegarse á entrada da vella igrexa conventual. E alí, din os que o puideron ver, desenfunda a inofensiva man do peto da sotana e inicia a manobra para petar cos cotenos no portalón. Mais, como se algún trasacordo o inmobilizase, primeiro detén o movemento uns segundos e logo rebobina os xestos ata devolver a man ao peto para acabar por desandar os pasos e desaparecer como se a discreción que lle gobernou a existencia seguise sendo a dona do seu proceder. O que ían ser uns golpes de chamada convertíanse nun saúdo coa man adornado cun sorriso tímido, esvaradío, como os que lle dedicaba aos que se cruzaban no seu camiño.
Unha daquelas noites, Leiras e Noriega, sen estaren de acordo como decote, aturábanse. Falábase da pobreza e maldicíase aos que, podendo socorrer aos que a padecían, asubiaban.
Leiras, sabendo que a Noriega se lle ía acender o intermitente ocular, comezou a recitar o seu poema: Sen millo o cabozo / e o leito sen lairas / sin cartos a hucha / e a corte sin res / Que agardan os pobres / que a fouce no abranguen / e a súa ben feita / non fan dunha vez!
Mais Noriega desta, en vez de alporizarse, retrucou recitando o seu poema: Diante dos que atruxan forte / me pranto i en verso escribo / pra manifestar que vivo / contento coa miña sorte / Todo o que teño de meu /é non cobiza-lo alleio / abóndame Dios do ceio / que nunhas pallas naceu.
Don Jaime Cabot estaba escoitando por fóra da porta coa man erguida pero sen atreverse a petar. Ganas non lle faltaban. Cantas e cantos pobres non coñecera! Cantos consolara repartindo con eles algúns daqueles cartos que lle chegaban da Mallorca onde nacera, un diñeiro que debera destinarse a pagar un billete e ir visitar a familia!
Dentro volveu o silencio. Don Jaime xa se retiraba como sempre fixera sen facer ruído cando sentiu renxer as bisagras do portalón.
Quen lle franqueaba a porta era Cunqueiro, que lle sorriu mentres pousaba o seu xeneroso brazo sobre os estreitos e delicados ombros de don Jaime convidándoo a pasar.
Dentro escoitouse a voz de Noriega dirixíndose a Leiras:
—Agora, que vas facer! Acaba de entrar un dos meus!
—Dos teus! –sorprendeuse Leiras–Xa che gustaría!
Pacheco e Veiga puxéronse de pé e os dous a coro, como correspondía, recitaron:
—Ser éche dos nosos, que des que nós deixamos o choio non houbo mellor organista na catedral ca el!
Esa noite o humilde órgano da antiga igrexa alcantarina soou, se cadra tocado por primeira vez a tres mans (seis, en realidade), a música celestial!
©Antonio Reigosa